{"id":1132,"date":"2020-10-16T11:00:58","date_gmt":"2020-10-16T09:00:58","guid":{"rendered":"https:\/\/www.academiadesusardu.org\/?page_id=1132"},"modified":"2022-09-29T17:05:16","modified_gmt":"2022-09-29T15:05:16","slug":"sa-carta-de-logu","status":"publish","type":"page","link":"https:\/\/www.academiadesusardu.org\/srd\/su-sardu-lingua-de-europa\/storia-de-sa-lingua-sarda\/sa-carta-de-logu\/","title":{"rendered":"Sa Carta de Logu"},"content":{"rendered":"\n

Sa Carta de Logu est unu de is prus scritus de importu de totu su mesuevu sardu. Est su c\u00f2dixi de leis tzivilis e penalis de su Rennu de Arbaree e arrapresentat, duncas, unas cantu normas giur\u00ecdicas chi, po sa majoria, ndi benint de sa giurisprud\u00e8ntzia romana e bisantina e finsas de su connotu sardu de su logu etotu. Sa parti prus antiga de custu c\u00f2dixi dd\u2019at scrita forsis su Gi\u00f9ighi Marianu IV de Arbaree cojau cun sa cadalana Timbora de Rocabert\u00ec. Marianu IV at tentu de Timbora tres fillus: Ugo, Lionora e Beatrici. Apustis, intre is annus 1388 e 1392, sa filla Lionora giughissa de Arabaree aunit is leis de su babbu in sa Carta de Logu. Parit chi Lionora apat postu in d-un\u2019\u00f9nica Carta unu c\u00f2dixi tzivili, unu c\u00f2dixi penali e unu c\u00f2dixi rurali. Sa Carta de Logu b\u00f2fia de sa giughissa Lionora est subrab\u00ecvia a su Rennu de Arbaree e est abarrada in efetu finsas a su 1826 truessendi is s\u00e8culus e is dominadorias cadalanu-aragonesa, spanniola e piemotesa. Sa Carta de Logu est de importu mannu ca arregollit leis chi fiant modernas giai in su mesuevu europeu e sardu, po esempru: leis chi pertocant s\u2019amparu e sa defensa de is deretus de sa f\u00e8mina po su rolu etotu chi sa f\u00e8mina teniat (e tenit oindii puru) a\u00ecnturu de sa sotziedadi; opuru leis po s\u2019amparu de sa naturalesa e de is arresorsas de su territ\u00f2riu, ma no sc\u00e9ti; leis po arregulai is arrelatas in sa sotziedadi matessi.<\/p>\n\n\n\n

Sa Carta de Logu tenit unu Pro\u00e8miu e 198 cap\u00ectulus aici organisaus de manera afatanti: is primus 132 pertocant unu c\u00f2dixi tzivili e penali, in s\u2019interis is 66 cap\u00ectulus chi sighint pertocant su c\u00f2dixi rurali giai st\u00e8rriu e imprentau de su Gi\u00f9ighi Marianu IV e incl\u00f9diu in s\u2019\u00f9rtimu imprenta fata de Lionora. Sa Carta, duncas, serbiat a amparai sa giust\u00ectzia, a arregulai is arrelatas intre is tzitadinus, is deretus de sa Cr\u00e8sia e de totu sa genti de su Rennu. Is inditus chi agataus in sa Carta pigant meda in cunsideru sa chistioni de sa tancadura de is terras, su traballu in sa b\u00ecngia, in s\u2019ortu e in totu is terras messadas. Donat inditus e cundennas contras a chini sderruit is tancaduras de is terras; contras a is meris de is pegus chi intrant in sa terra allena; contras a chini ponit fogu a is campus innantis de s\u2019otu de cabudanni e aici nendi.<\/p>\n\n\n\n

E lompeus imoi a biri cali sardu fiat imperau in sa Carta de Logu. De un\u2019an\u00e0lisi funguda fata de is linguistas modernus su sardu imperau po sa Carta de Logu fiat su sardu arborensi. Seus chistionendi, duncas, de una fueddada de l\u00e0cana intre su sardu campidanesu e su sardu logudoresu. Su sardu arborensi est fueddau tambeni, mancai cun calincuna cambiamenta e difer\u00e8ntzia, prus assusu de Aristanis in sa penisula de su Sinis (Cabras) e finsas a is biddas montanginas de su Mandrolisai e de sa Barbagia de giossu e est su chi, prus o mancu, oindii ddi naraus \u2018sardu de anfizona\u2019 o \u2018de l\u00e0cana\u2019 opuru \u2018limba de mesania\u2019, intre is duas fueddadas mannas de su sardu etotu. In sa Carta de Logu puru, sa l\u00ecngua est caraterisada de unu lingu\u00e0giu t\u00e8nnicu cun fr\u00e0sias fissas chi agataus prus de una borta e cun pagu bariedadis in totu is partis. A d\u00f2nnia manera comuncas podeus averiguai su pr\u00f2piu s\u2019imperu de fueddus e fr\u00e0sias de sa l\u00ecngua fueddada de su tempus.<\/p>\n\n\n\n

In sa Carta de Logu agataus sa labialisadura de sa A prot\u00f2nica po assimiladura <couallu>, c\u00e0stia su sardu campidanesu de susu e barbaricinu <coaddu>, sardu campidanesu de b\u00e0sciu <cuaddu>, contras a su logudoresu <ca(\u00df)addu>; sparessimentu de sa vocali prot\u00f2nica U in co(n)iugare \u2013ata>coyada, c\u00e0stia su sardu lougdoresu <coju(\u00df)are, -ada> contras a su sardu campidanesu <cojai, cojada>; aguantu de sa vocali curtza etimol\u00f2gica de acabu in d-unus cantu morfemas averbialis po esempru in su pro\u00e8miu agataus sa forma <inogui> comenti a sa forma sardu logudoresa de b\u00e0sciu <inoghi> e finsas sa forma sardu campidanesa de l\u00e0cana e de s\u2019olliastra <inogi> contras a su sardu campidanesu de mesu e de giossu <innoi>; mudamentu de is nessus -QU\/GU- in \u2013bb- aundi su latinu <equam> est bessiu <ebba> e su latinu <sanguen> est bessiu <samben> e <sambini>; bessida in \u2013nt- e aciunta de sa vocali parag\u00f2gica po sa de tres personi plurali de is verbus aici comenti in sardu campidanesu contras a s\u2019arresurtau de su sardu logudoresu antigu e modernu; imprus formas lessicalis de is territ\u00f2rius de l\u00e0cana intre su sardu logudoresu e su sardu campidanesu, po esempru: <como>, <posca> e <tandu>;<\/p>\n\n\n\n